ต้นหอมหมื่นลี้ มีอีกชื่อเรียกคือต้นสารภีฝรั่ง ( Sweet Osmanthus , Sweet Olive ) เป็นพันธุ์ไม้ที่กำลังได้รับความนิยมในการปลูกอย่างกว้างขวาง เพราะมีจุดเด่นตรงชื่ออันเป็นมงคล ดูแลรักษาง่าย และมีดอกที่มีกลิ่นหอมอันเป็นเอกลักษณ์ กลิ่นหอมไกลและยาวนานดั่งชื่อ
ปฐมบท: ว่าด้วยลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ต้นหอมหมื่นลี้เป็นพืชในวงศ์มะลิ (Oleaceae) มีชื่อเฉพาะทางวิทยาศาสตร์ว่า Osmanthus Fragrans Lour. มีถิ่นกำเนิดจากพื้นที่บริเวณเทือกเขาหิมาลัย และประเทศจีน ต่อมาได้มีการกระจายสายพันธุ์ไปทางใต้ของประเทศญี่ปุ่นและประเทศอื่น ๆ ในภูมิภาคทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อีกหลายประเทศ รวมถึงประเทศไทยด้วย
ในประเทศไทยจะพบอยู่ 2 สายพันธุ์หลัก ๆ คือพันธุ์ดอกสีขาว และพันธุ์ดอกสีเหลือง และในปัจจุบันเริ่มมีการปรับปรุงสายพันธุ์ให้เพาะปลูกได้ง่าย และทนทานกับสภาพอากาศที่ค่อนข้างร้อนได้ดีขึ้น จึงเริ่มได้รับความนิยมปลูกทั้งในฐานะไม้ประดับ และไม้เศรษฐกิจอีกด้วย
ลักษณะโดยทั่วไป : ต้นไม้ชนิดนี้มีลักษณะเป็นไม้พุ่มขนาดเล็กที่ไม่มีการผลัดใบตามฤดูกาล ความสูงโดยเฉลี่ย 1 – 7 เมตร แต่บางต้นก็อาจมีความสูงได้มากถึง 8 เมตร สามารถปลูกลงดินหรือกระถางก็ได้ แต่กระถางควรเป็นกระถางขนาดใหญ่
ลำต้นและใบ : สีของลำต้นจะเป็นสีน้ำตาลที่มีการแตกกิ่งก้านสาขาย่อยออกไปเป็นจำนวนมาก ส่วนของใบจะมีสีเขียว มีรูปทรงรีที่ส่วนปลายจะแหลมคล้ายหอก เนื้อผิวใบจะเรียบ ขอบใบเรียบ
ดอกและผล : ดอกจะเป็นสีขาว เหลือง และส้ม ดอกจะมีขนาดเล็ก 12-25 ดอกเรียงต่อ ๆ กัน แต่ละดอกจะมี 4 กลีบ ส่วนปลายของกลีบจะงุ้มเข้าหากัน ฐานดอกมีลักษณะเชื่อมต่อกัน ก้านดอกค่อนข้างยาว ช่อดอกมักออกกระจุกกันตามซอกใบ เมื่อบานจะส่งกลิ่นหอมตลอดทั้งวัน และกลิ่นหอมจะไปได้ไกลมาก ซึ่งเป็นที่มาของชื่อต้นหอมหมื่นลี้นั่นเอง
ดอกหอมหมื่นลี้จะออกในช่วงเดือนตุลาคมถึงเดือนกุมภาพันธ์ของทุกปี เมื่อดอกร่วงก็จะออกผล โดยผลสดจะมีรูปทรงรี สีเขียว มีความยาวประมาณ 1 – 2 เซนติเมตร เมื่อผลแก่จัดจะกลายเป็นสีม่วง – ดำ
ส่วนของดอกนับเป็นส่วนที่ทำให้ดอกไม้ชนิดนี้มีชื่อเสียง และได้รับความนิยมมาก เพราะนอกจากกลิ่นที่หอมนาน และหอมไกลแล้ว ดอกหอมหมื่นลี้ยังมีสรรพคุณทางยาที่น่าสนใจ โดยมากเมื่อดอกบานเต็มที่จะถูกเก็บเกี่ยวแล้วนำมาตากแดดจนแห้งเพื่อเก็บรักษาคุณสมบัติทางยาและกลิ่นหอมของดอกทำให้ยาวานมากขึ้น
ประโยชน์และสรรพคุณทางยาของต้นหอมหมื่นลี้
- ช่วยบำรุงร่างกาย กลิ่นของดอกจะช่วยกระตุ้นระบบประสาททำให้คลายความเครียด และรู้สึกสดชื่นแจ่มใสได้ดี
- มีสารต้านอนุมูลอิสระ จึงช่วยให้ผิวหนังเกิดความชุ่มชื้น ลดปัญหาผิวแห้งกร้าน และช่วยลดเลือนรอยเหี่ยวย่น ชะลอความแก่ก่อนวัยได้ดี
- มีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็ง การดื่มเป็นประจำจะช่วยป้องกันโรคมะเร็งได้
- ช่วยลดไขมัน และระดับคอเลสเตอรอลในเลือดได้ดี จึงช่วยลดความเสี่ยงของการเกิดปัญหาเส้นเลือดหัวใจอุดตัน รวมถึงโรคความดันโลหิตสูงได้ดี
- มีฤทธิ์ช่วยขจัดสารนิโคตินที่ได้รับจากควันบุหรี่ได้
- ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด จึงป้องกันการเกิดโรคความดันโลหิตสูง และความดันโลหิตต่ำได้ รวมทั้งโรคเบาหวานได้
การรับประทานดอกหอมหมื่นลี้มีหลายวิธี ทั้งนำมาใช้เป็นส่วนผสมในการทำขนม นิยมใช้ทั้งในรูปแบบของดอกสดและดอกแห้ง หรือนำมาชงดื่มเป็นชาดอกไม้ หรืออาจนำมาผสมกับใบชาเพื่อเพิ่มความหอมหวานให้กับน้ำชาได้ หรือนำมาสกัดเป็นหัวน้ำหอม
นอกจากส่วนดอกแล้ว ส่วนลำต้นของต้นหอมหมื่นลี้ก็นับเป็นวัสดุสำหรับทำไม้แกะสลักได้อย่างดี และส่วนของเปลือกไม้ยังสามารถนำมาสกัดเป็นสีย้อมได้อีก นับว่าใช้ประโยชน์ได้แทบทุกส่วนเลยทีเดียว
ความหมายทางพืชมงคลของต้นหอมหมื่นลี้
อีกหนึ่งเหตุผลที่ทำให้ต้นหอมหมื่นลี้ได้รับความนิยมในการปลูกเป็นประดับนั้นก็เนื่องมาจากชื่ออันเป็นมงคลตามหลักฮวงจุ้ย ตามศาสตร์ฮวงจุ้ยของคนจีนเชื่อว่าการปลูกต้นหอมหมื่นลี้เอาไว้หน้าบ้าน หรือหน้าร้านค้าจะช่วยเสริมเคล็ดในการเรียกลูกค้า ช่วยให้ค้าขายดี ธุรกิจการงานเจริญรุ่งเรือง
การนำต้นหอมหมื่นลี้มาปลูกในกระถางแล้ววางเอาไว้ที่หน้าประตูบ้าน ทั้งฝั่งซ้ายและขวา กลิ่นหอมของดอกที่ขจรไกลจะเป็นตัวดึงดูดความร่ำรวยให้เข้ามา และชาวจีนยังนิยมมอบต้นหอมหมื่นลี้ให้เป็นของขวัญในโอกาสต่างๆ เพื่อสื่อถึงความหมายในการอวยพรให้ประสบความสำเร็จในหน้าที่การงานอีกด้วย
มีตำนานเก่าแก่ของชาวจีนเกี่ยวกับต้นหอมหมื่นลี้ว่า มีต้นหอมหมื่นลี้อยู่ต้นหนึ่งได้ขึ้นไปเจริญงอกงามบริเวณมุมขวาด้านล่างของดวงจันทร์ แต่มียักษ์ร้ายได้พยายามทำลายต้นไม้นี้ด้วยการตัดลำต้นของมันทิ้งไปตลอด แต่ทว่า แม้ยักษ์ตนนั้นจะพยายามตัดต้นไม้ไปปีแล้วปีเล่า แต่ต้นหอมหมื่นลี้ก็ยังคงสามารถเจริญงอกงามขึ้นมาใหม่ได้เสมอ ๆ ราวกับว่ามันมีชีวิตที่เป็นอมตะ ชาวจีนจึงเชื่อกันว่าต้นหอมหมื่นลี้นั้นเป็นต้นไม้ที่ทรงคุณค่า มีความสง่างาม และสื่อถึงความเป็นอมตะเช่นนั้นแล
การปลูกต้นหอมหมื่นลี้
- การเลือกตำแหน่งการปลูกควรเป็นบริเวณที่ได้รับแสงแดดค่อนข้างดี เพราะต้นไม้ชนิดนี้ชอบแดด โดยธรรมชาติของหอมหมื่นลี้ชอบแสงแดดมาก แต่จะไม่ค่อยชอบอากาศที่ร้อนมากเกินไป ดังนั้นในช่วงที่มีสภาพอากาศร้อนควรหาวัสดุมาช่วยบังแดดเพื่อลดความร้อน หรือหากปลูกในกระถางอาจลองเปลี่ยนตำแหน่งในการวางกระถางให้เป็นบริเวณที่มีแสงแดดรำไรแทน เพราะเมื่ออากาศร้อนเกินไปอาจทำให้เกิดปัญหาใบไหม้และออกดอกได้น้อยเกินไป
- การเตรียมอุปกรณ์ปลูก เนื่องจากต้นหอมหมื่นลี้สามารถสูงได้ถึง 7 เมตร ดังนั้นจึงควรระมัดระวังไม่ปลูกใกล้อาคารบ้านเรือน หรือต้นไม้ต้นอื่น ๆ มากเกินไป เพราะอาจขึ้นเบียดกันจนเกิดความเสียหายได้ ในกรณีที่มีพื้นที่ปลูกจำกัด แนะนำให้ปลูกในกระถาง เลือกกระถางที่มีขนาดใหญ่พอสมควร และจัดวางไว้ในบริเวณที่แสงแดดส่องถึงได้ตลอดวัน
- การเตรียมดิน การปลูกให้ต้นหอมหมื่นลี้เจริญเติบโตได้ดี ต้องเริ่มจากการเตรียมดินปลูกที่มีความเหมาะสม ทั้งการปลูกในดินที่มีความร่วนโปร่งสามารถระบายน้ำได้ดี ในกรณีที่มีการย้ายกระถาง หรือจะนำมาปลูกลงดิน ควรทำในช่วงเช้าที่แดดยังไม่แรงมาก หรือในช่วงเย็นแทนก็ได้ และหากเป็นการเคลื่อนย้ายต้นไม้มาจากที่อื่นควรพักเอาไว้ในบริเวณที่แดดไม่แรง รอจนต้นไม้ฟื้นตัวจึงค่อยนำไปปลูกกลางแดดต่อไป และการนำลงดินในช่วงแรกแนะนำให้หาผ้าใบ หรือแสลงมาบังแดดเอาไว้ เพื่อให้ต้นฟื้นตัวดีก่อนจึงค่อยนำเอาไป เพื่อป้องกันไม่ให้ต้นไม้เกิดการไหม้แดด และยังช่วยให้ต้นไม้สามารถปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมใหม่ได้ดี
- การขยายพันธุ์ ต้นหอมหมื่นลี้สามารถขยายพันธุ์ได้ด้วยการเพาะเมล็ดและปักชำ การเพาะเมล็ดควรทำในวัสดุที่อุ้มน้ำได้ดี เพื่อกระตุ้นให้รากงอกก่อนนำไปเพาะลงดิน ส่วนการปักชำต้องเลือกกิ่งที่ไม่แก่หรืออ่อนเกินไป และมีการใช้ยาเร่งราก เพื่อกระตุ้นให้การเพาะชำมีประสิทธิภาพ
ดูแลหอมหมื่นลี้อย่างไรให้งอกงาม
การดูแลต้นไม้หอมหมื่นลี้ ในความเป็นจริงต้นไม้ชนิดนี้ไม่จำเป็นต้องดูแลมาก เพราะเป็นพันธุ์ไม้ที่มีความทนทาน เลี้ยงได้ง่าย ทนร้อนและความแห้งแล้งได้ดี แต่หากได้รับการดูแลที่เหมาะสมก็จะมีโอกาสออกดอกได้มากยิ่งขึ้น โดยมีวิธีการที่ควรใส่ใจ ดังนี้
- น้ำ ไม่ควรรดน้ำมากเกินไป เพราะอาจทำให้รากเกิดเชื้อราและเน่าตายได้ แนะนำว่าควรรดน้ำ1 – 2 วัน ต่อครั้ง
- ปุ๋ย แนะนำให้ใส่ปุ๋ยเพื่อบำรุงดินทุก ๆ 1 – 2 เดือน ต่อครั้ง โดยใช้ได้ทั้งปุ๋ยคอก ปุ๋ยอินทรีย์ และปุ๋ยเคมี กรณีปุ๋ยเคมีอาจให้ตามความเหมาะสมตามฤดูกาล อย่างการใช้ปุ๋ยเร่งดอกในช่วงที่ต้นหอมหมื่นลี้กำลังจะออกดอกเป็นต้น
- การดูแลในช่วงหน้าร้อน ควรหาอุปกรณ์ป้องกันเพื่อไม่ให้ต้นไม้ได้รับความร้อนจากแสงแดดมากเกินไป การควบคุมอุณหภูมิให้เย็นกว่าปกติ โดยเฉพาะในเวลากลางคืนจะช่วยให้ต้นหอมหมื่นลี้ออกดอกได้สวยงามมากขึ้น และอาจให้น้ำบ่อยขึ้นในช่วงหน้าร้อนด้วย
บทสรุป
ด้วยความหมายที่เป็นมงคล ความหอมของดอกไม้ สรรพคุณทางยา และการดูแลรักษาที่ง่าย ทำให้ต้นหอมหมื่นลี้ได้รับความนิยมในการปลูกเป็นอย่างมาก แต่การดูแลอย่างสม่ำเสมอก็จะช่วยให้ดอกยิ่งออกมากและมีกลิ่นหอมมากขึ้นอีกด้วย
บทความอื่นๆ
