ต้นตะเคียน ไม้ยืนต้นโบราณ 1 ใน 5 ไม้เนื้อแข็งราคาแพงที่สุด

หากพูดถึงต้นไม้ศักดิ์สิทธิ์ที่คนไทยรู้จักกันดี คาดว่าชื่อของต้นตะเคียนจะต้องปรากฎขึ้นมาอย่างแน่นอน โดยเฉพาะเรื่องการขอโชคลาภต่าง ๆ หลายต้นมีผู้คนทำการสักการบูชา โดยเฉพาะต้นไม้ที่มีอายุยาวนานหลายร้อยปี และตะเคียนยังเป็นไม้ที่สามารถนำมาแปรรูปเพื่อใช้ประโยชน์ได้อีกด้วย

ข้อมูลทั่วไปของตะเคียน

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Hopea odorata Roxb.

วงศ์ : Dipterocarpaceae(วงศ์ยางนา)

ชื่อในภาษาอังกฤษ : Iron wood, Malabar iron wood, Takian, Thingan, Sace

ชื่อท้องถิ่น : ตะเคียนทอง ตะเคียนใหญ่ จะเคียน แคน ไพร กะกี้โกกี้ จูเค้โซเก จืองา

อายุ : สามารถอยู่ได้นานถึง 100-400 ปี

การกระจายพันธุ์ : พบได้ในประเทศแถบเอเซียตะวันออกเฉียงใต้เป็นส่วนใหญ่ ได้แก่ ในบังกลาเทศ, อินเดีย,ลาว,ไทย,มาเลเซีย,พม่า,กัมพูชาและเวียดนาม โดยพบตามป่าดิบใกล้ลำธารที่ความสูงประมาณ 100 – 800 เมตรจากระดับน้ำทะเล แม้จะมีหลายชื่อ แต่ต้นตะเคียนในปัจจุบันพบเพียงชนิดเดียวเท่านั้น

สถานะการอนุรักษ์ : เกือบอยู่ในข่ายใกล้สูญพันธุ์

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของต้นตะเคียน

ลำต้น

ต้นตะเคียนคือต้นไม้ยืนต้นไม่ผลัดใบ ลักษณะลำต้นตั้งตรงมีความสูงประมาณ 20-40 เมตร ลักษณะของเรือนยอดเป็นทรงพุ่ม ใบค่อนข้างทึบหนา เปลือกของลำต้นจะมีสีน้ำตาลดำ และแตกเป็นสะเก็ดหนา ๆ ส่วนแก่นของต้นตะเคียนมีสีน้ำตาลแดง ลักษณะเนื้อไม้มีสีเหลืองหม่น หรือสีน้ำตาลอมเหลือง มักมีเส้นลายไม้เป็นสีขาวหรือสีเทาขาว ซึ่งเป็นความสวยงามตามธรรมชาติ และไม้ตะเคียนยังมีคุณสมบัติที่เนื้อไม้มีความแข็งแรงทนทาน และเหนียวเป็นพิเศษจึงนำมาใช้งานต่าง ๆ ได้ดี

ใบ

ลักษณะใบของต้นตะเคียนจะมีลักษณะเป็นใบเดี่ยว ใบเป็นรูปไข่ โดยโคนใบจะมนส่วนปลายเรียวยาว ผิวใบค่อนข้างบาง แต่เหนียว

ดอกและผล

ต้นตะเคียนออกดอกเป็นช่อ ส่วนช่อจะมีการแยกเป็นแขนง ออกบริเวณง่ามใบหรือปลายกิ่ง แต่ละช่อมีดอกย่อยประมาณ 40 – 50 ดอก ดอกมีสีเหลืองอมน้ำตาลและมีกลิ่นหอม และมีขนนุ่ม ๆ ปกคลุม กลีบดอกมีทั้งหมด 5 กลีบ เมื่อบานเต็มที่ กลีบดอกจะบิดดูคล้ายกงจักร ออกดอกในช่วงเดือนมกราคม-มีนาคม

ผลมีรูปทรงไข่ปลายแหลม ขณะที่ยังอ่อนจะเป็นสีเขียว แต่เมื่อแก่จัดจะเป็นสีน้ำตาล มีปีกยาวสองข้าง ขนาดผลที่ระหว่าง 0.6-1 เซนติเมตร

ความเชื่อเกี่ยวกับต้นตะเคียน

เนื่องจากต้นตะเคียนมีอายุยาวนานจึงมีความเชื่อว่าต้นไม้ชนิดนี้มีนางไม้สิงสู่อยู่ และบริเวณผืนป่าที่มีนางตะเคียนมักสะอาดสะอ้านเหมือนมีคนมาดูแลอยู่เสมอ เชื่อกันว่านางตะเคียนมักมีรูปร่างหน้าตาสะสวย แต่มักมีความหวงแหนที่อยู่ และทำร้ายผู้ที่คิดจะมารุกราน

ในสมัยโบราณจึงนิยมนำต้นตะเคียนมาทำเป็นเรือ เพื่ออัญเชิญนางตะเคียนมาเป็นแม่ย่านาง หรือหากนำไม้ตะเคียนมาสร้างเป็นบ้าน จำเป็นจะต้องทำพิธีบวงสรวงขอขมากับนางตะเคียนก่อนด้วย กล่าวคือ หากบอกกล่าวและดูแลนางตะเคียนดี ๆ ใครที่นำต้นตะเคียนเข้าบ้านก็จะมีผู้ปกปักคุ้มครองดูแลนั่นเอง

คุณสมบัติของต้นตะเคียน

ตะเคียนคือไม้ที่มีคุณค่าทางเศรษฐกิจ เพราะเนื้อไม้มีความทนทาน ทนกับแมลงสัตว์กัดแทะได้ดี สามารถนำมาใช้ในงานก่อสร้าง ทำเฟอร์นิเจอร์ ของตกแต่งบ้าน เครื่องมือเครื่องใช้ต่าง ๆ และยานพาหนะชนิดต่าง ๆ เช่น เรือ รถลาก หมอนรองรางรถไฟ กังหัน หรือเกวียน เป็นต้น เพราะไม้ชนิดนี้มีคุณสมบัติสำคัญที่ความแข็งแรงทนทาน เหนียวและขึ้นรูปได้สวย

สรรพคุณทางยา

• เปลือก– ฆ่าเชื้อโรค แก้อาการเหงือกอักเสบ ห้ามเลือด สมานแผล แก้อาการลงแดง หรือต้มกับน้ำช่วยรักษาแผลเรื้อรัง

• ยาง – รักษาแผลไฟไหม้,น้ำร้อนลวก แก้ท้องเสีย บรรเทาบริเวณฟกช้ำตามร่างกาย

• เนื้อไม้ -แก้อาการท้องร่วง ฆ่าเชื้อโรค ห้ามเลือด

• แก่น – แก้อาการปวดฟัน เหงือกบวม ขับเสมหะ

คุณประโยชน์อื่น ๆ

• ยางชันจากไม้ตะเคียน นำมาใช้เป็นน้ำมันชักเงาเพื่อตบแต่งข้าวของเครื่องใช้ในร่มได้ หรือนำมาผสมกับน้ำมันเพื่อใช้เป็นยาแนว หรือผสมกับส่วนผสมอื่น ๆ เพื่อใช้ในงานถนอมเนื้อไม้ต่าง ๆ เป็นต้น

• ใบตะเคียนมีสารแทนนินค่อนข้างมาก ประมาณ 10% รวมทั้งในส่วนเปลือกของลำต้น ซึ่งสามารถนำมาใช้ในการฟอกหนัง ช่วยทำให้แผ่นหนังแข็งขึ้นกว่าเดิมได้

• ใช้จัดสวน หรือปลูกตามแนวพื้นที่ต่าง ๆ เพื่อใช้เป็นไม้บังลมที่ให้ร่มเงา และช่วยรักษาสมดุลทางธรรมชาติ เพราะไม้เป็นไม้ไม่ผลัดใบพร้อมกัน จึงเป็นไม้ที่ได้เห็นใบเขียวชอุ่มตลอดปี ด้วยลักษณะต้นไม้ที่ใหญ่จึงช่วยลดก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ได้เป็นอย่างมาก

วิธีเลี้ยงต้นตะเคียน

ต้นตะเคียนนิยมขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ดเหมือนกับการปลูกไม้ป่าชนิดอื่น ๆ เมื่อต้นกล้าแข็งแรงก็จะถูกย้ายมาปลูกในแปลงดิน และเพื่อให้ต้นกล้ามีความแข็งแรง ควรให้ต้นกล้าได้รับแสงแดดอย่างเต็มนานประมาณ 1 – 2 สัปดาห์ ก่อนจะย้ายไปปลูกในแปลงดิน

แนะนำให้ปลูกช่วงหลังจากฝนตกหรือนำกล้าตะเคียนไปจุ่มในน้ำ เพื่อให้รากดูดซับน้ำจนอิ่มตัว ก่อนนำลงหลุมปลูก เพื่อช่วยให้ต้นตะเคียนมีโอกาสรอดตายสูงขึ้น และควรเว้นระยะการปลูกแต่ละต้นประมาณ 4 x 4 เมตร การเว้นระยะที่น้อยเกินไปอาจเกิดปัญหาที่ทำให้โตเร็วไหมช้าลงได้

การปลูกในระยะแรกต้องบำรุงต้นไม้เป็นพิเศษ โดยใส่ปุ๋ยที่มีส่วนประกอบของไนโตรเจนและฟอสฟอรัสอย่างสม่ำเสมอ ดูแลโรคและกำจัดศัตรูพืช พร้อมถางวัชพืชรอบแปลงให้โล่งเตียนด้วย ดินที่ต้นตะเคียนคือดินร่วนปนดินทราย หรือดินเหนียวปนทราย ต้นตะเคียนชอบความชุ่มชื้นระดับปานกลางจนถึงมาก และชอบแสงแดดค่อนข้างมาก

นอกจากนี้การปลูกร่วมกับไม้โตเร็วอย่างพืชตระกูลถั่ว เพราะจะช่วยให้ต้นตะเคียนสามารถเจริญเติบโตได้ดี และมีอัตราการตายต่ำลง

ราคาไม้ตะเคียน

ต้นตะเคียนทองจัดเป็น 1 ใน 5 ไม้ที่มีราคาแพงที่สุด นอกเหนือจากพยุง ประดู่ป่า ชิงชัน และสักทอง ดังนั้นกรณีที่เนื้อไม้มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางมากกว่า 50 เซนติเมตร และมีความยาว 2 เมตรขึ้นไป อาจมีราคาเนื้อไม้สูงถึงหลักแสนเลยทีเดียว

ส่วนราคาต้นกล้าของตะเคียนจัดว่าไม่แพง เริ่มตั้งแต่ 5 – 50 บาท ขึ้นกับอายุและความแข็งแรงของต้นกล้า

บทสรุป

หากใครสนใจอยากปลูกไม้ตะเคียนเพื่อจัดสวน หรือหาซื้อมาใช้งาน แนะนำว่าไม้ชนิดนี้มีความสวยงาม และคุณค่าในตนเองสูง และแม้จะมีความเชื่อที่น่ากลัว แต่หากทำตามหลักอย่างถูกต้อง ไม้ชนิดนี้ก็ถือว่าเป็นไม้มงคลที่พร้อมจะให้คุณแก่ผู้ปลูกเป็นอย่างดี

แหล่งอ้างอิง

• siamrath.co.th/n/82940

• en.wikipedia.org/wiki/Hopea_odorata

• www.nparks.gov.sg/florafaunaweb/flora/2/9/2959

• https://khaolan.redcross.or.th/%E0%B8%95%

• Image credit by : Canva

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ต้นมะค่า ไม้ยืนต้นมงคล ไม้เนื้อแข็งเศรษฐกิจราคาสูง